„... Z WIARĄ W PRZYSZŁOŚĆ UKRAINY”

Przez lata swojej działalności WSPiA Rzeszowska Szkoła Wyższa zdobyła zasłużony autorytet nie tylko wśród krajowych prawników, sędziów oraz praktyków administracji publicznej, lecz także wśród wybitnych przedstawicieli nauki prawa z innych państw, w szczególności z Ukrainy. Jednym z najważniejszych obszarów tej aktywności stała się wieloletnia współpraca realizowana w ramach Polsko-Ukraińskiego Klubu Konstytucjonalistów - unikatowej platformy dialogu naukowego i eksperckiego, łączącej środowiska akademickie z praktyką stanowienia i stosowania prawa.

O znaczeniu tej współpracy, jej wpływie na przygotowanie Ukrainy do integracji z Unią Europejską i NATO oraz o osobistych doświadczeniach z ostatnich lat rozmawiamy z Wiktorem Szyszkinem, znanym ukraińskim prawnikiem konstytucjonalistą, działaczem państwowym i społecznym, byłym sędzią Sądu Konstytucyjnego Ukrainy oraz członkiem Polsko-Ukraińskiego Klubu Konstytucjonalistów.

Panie Sędzio, gratulujemy wydania drugiej książki wspomnieniowej "Szkice z mojego życia społecznego". O czym jest ta publikacja?

Książka ma charakter bardzo osobisty. Obejmuje wspomnienia od dzieciństwa i młodości aż po czasy współczesne. Jej ostatnia część - "Batalion" - dotyczy już bezpośrednio wojny: lutego 2022 roku, tworzenia Ochotniczej Obrony Terytorialnej Kijowa, walk z rosyjskim agresorem oraz losów moich towarzyszy broni i wolontariuszy. Osobne rozdziały poświęcone są także mojej działalności parlamentarnej oraz pracy w Trybunale Konstytucyjnym Ukrainy.

Jak ukraińska młodzież odbiera dziś takie świadectwa, szczególnie na wschodzie kraju?

Ukraińska młodzież jest niezwykle świadoma i odpowiedzialna. Interesuje się konstytucyjną historią państwa i bardzo jasno postrzega swoją przyszłość w Europie. Dla studentów zapis konstytucyjny o nieodwracalności europejskiego i euroatlantyckiego kursu Ukrainy nie jest deklaracją symboliczną - to realna gwarancja bezpieczeństwa i stabilnej przyszłości. Widziałem to choćby podczas spotkań autorskich w Charkowie i Połtawie.

WSPiA Rzeszowska Szkoła Wyższa od lat aktywnie współpracuje z ukraińskim środowiskiem prawniczym. Jak ocenia Pan tę działalność, zwłaszcza po 2022 roku?

Już przed pełnoskalową agresją Rosji wysoko oceniałem aktywność WSPiA w budowaniu trwałych relacji naukowych z Ukrainą. Po 2022 roku ta współpraca nie tylko nie ustała, lecz nabrała jeszcze większego znaczenia. Przykładem była międzynarodowa konferencja "Ustrojowe konsekwencje przystąpienia Ukrainy do Unii Europejskiej i NATO", zorganizowana w 2023 roku, która stała się wydarzeniem nie tylko naukowym, ale również - a może przede wszystkim - wyraźnie eksperckim, formułującym konkretne postulaty dotyczące zmian konstytucyjnych i ustrojowych.

Efektem konferencji były wspólne, dwujęzyczne monografie. Jakie znaczenie mają takie publikacje?

Dwujęzyczne monografie są dowodem partnerskiego podejścia i realnego szacunku wobec Ukrainy. Co jednak najważniejsze, nie są to prace czysto teoretyczne. Zawarte w nich analizy i postulaty interpretacyjne były i są wykorzystywane w debacie legislacyjnej, a także w orzecznictwie sądów konstytucyjnych. Dotyczy to m.in. miejsca prawa Unii Europejskiej w systemie źródeł prawa Ukrainy, zasady praworządności czy relacji między suwerennością państwową a integracją europejską.

Czy można powiedzieć, że działalność Polsko-Ukraińskiego Klubu Konstytucjonalistów miała realny wpływ na procesy ustrojowe w Ukrainie?

Zdecydowanie tak. Klub był i jest forum, w którym spotykają się naukowcy, parlamentarzyści, przedstawiciele administracji publicznej oraz sędziowie Sądu Konstytucyjnego Ukrainy. Dzięki temu wypracowane propozycje nie pozostawały jedynie w sferze akademickiej. Wiele rekomendacji dotyczących reformy sądownictwa, procedury wyboru sędziów konstytucyjnych, decentralizacji władzy, procesu legislacyjnego czy statusu deputowanych znalazło odzwierciedlenie w konkretnych rozwiązaniach normatywnych oraz w praktyce stosowania prawa.

Jaką rolę odegrały w tym procesie doświadczenia polskie?

Polskie doświadczenie akcesji do Unii Europejskiej ma dla Ukrainy znaczenie fundamentalne. Dzięki działalności badawczej pracowników WSPiA w ramach Klubu możliwa była świadoma implementacja wielu rozwiązań ustrojowych, dostosowanych do ukraińskich realiów. Co istotne, nie chodziło o proste kopiowanie modeli, lecz o krytyczną analizę i twórcze wykorzystanie polskich doświadczeń transformacyjnych.

Czy prace Klubu mają znaczenie także w perspektywie powojennej?

Zdecydowanie tak. W ramach Klubu wypracowano również rozwiązania, które będą niezwykle cenne przy odbudowie normalnego systemu sprawowania władzy po zakończeniu wojny. Dotyczy to m.in. organizacji pierwszych powojennych wyborów, roli weteranów w życiu publicznym, odbudowy zaufania do instytucji państwowych oraz wzmocnienia samorządu terytorialnego i społeczeństwa obywatelskiego.

Jak podsumowałby Pan znaczenie działalności WSPiA i Polsko-Ukraińskiego Klubu Konstytucjonalistów?

Działalność WSPiA, realizowana poprzez Polsko-Ukraiński Klub Konstytucjonalistów, ma realny i wielowymiarowy wpływ na przygotowanie Ukrainy do integracji z Europą. W ramach prac Klubu formułowano konkretne propozycje zmian ustrojowych oraz postulaty interpretacyjne, które uwzględniano w procesie legislacyjnym i w orzecznictwie.

Działalność badawcza pracowników WSPiA pozwoliła na twórcze wykorzystanie polskich doświadczeń związanych z akcesją do Unii Europejskiej, w szczególności w zakresie relacji między prawem krajowym a prawem UE, zasady praworządności, kontroli konstytucyjnej oraz funkcjonowania parlamentu w systemie europejskim. Jednocześnie wypracowano rozwiązania odpowiadające specyfice ukraińskiego systemu prawnego oraz realiom państwa znajdującego się w stanie wojny.

Co niezwykle istotne, krytyczne analizy prowadzone w ramach Klubu nie ograniczały się do diagnozy problemów, lecz wskazywały także konstruktywne mechanizmy przywracania normalnego systemu sprawowania władzy po zakończeniu działań wojennych. W tym sensie Polsko-Ukraiński Klub Konstytucjonalistów stał się nie tylko forum refleksji naukowej, lecz także przestrzenią realnego wsparcia procesów integracji Ukrainy z Europą w aspekcie ustrojowo-prawnym. Dziś, w warunkach wojny, i jutro, w warunkach pokoju.

Polsko-Ukraiński Klub Konstytucjonalistów

Polsko-Ukraiński Klub Konstytucjonalistów, powołany z inicjatywy Rektora WSPiA prof. Jerzego Posłusznego oraz prof. Wiesława Skrzydły, stał się unikatową platformą, w której eksperci prawa konstytucyjnego obu państw wspólnie analizują kierunki zmian ustrojowych. W pracach Klubu uczestniczą nie tylko naukowcy, lecz także ukraińscy parlamentarzyści i sędziowie Sądu Konstytucyjnego Ukrainy - osoby bezpośrednio zaangażowane w proces legislacyjny. Dzięki tej formule wypracowane w ramach Klubu propozycje, tworzone przy znaczącym udziale pracowników WSPiA, realnie oddziaływały na debatę nad dokonanymi oraz planowanymi do 2030 r. reformami prawa, przygotowującymi ukraiński system prawny do pełnego dostosowania do dorobku Unii Europejskiej.

Badania prowadzone przez Klub zaowocowały szeregiem oryginalnych wniosków, w tym m.in. wskazaniem potrzeby doprecyzowania miejsca umów międzynarodowych i prawa UE w systemie źródeł prawa Ukrainy, doskonalenia procesu legislacyjnego czy głębokiej reformy sądownictwa, obejmującej tworzenie nowych organów samorządu sędziowskiego, zmianę zasad powoływania i weryfikacji sędziów oraz odpowiedzialności dyscyplinarnej. Eksperci rekomendowali ponadto modernizację procedury wyboru sędziów Sądu Konstytucyjnego, decentralizację władzy i wzmocnienie samorządu terytorialnego, zmianę statusu deputowanych ludowych, reformy dotyczące prawa do zrzeszania się, wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego, przebudowę procedury administracyjnej, reformę prokuratury, regulacje związane z ochroną danych osobowych, uchwalenie ustawy o mediach, ochronę mniejszości narodowych, a także zmiany w prawie karnym i celnym. Tak szeroki zakres tematyczny pokazuje, że Klub pełni rolę intelektualnego laboratorium, w którym powstają rekomendacje mające realny wpływ na kierunek rozwoju konstytucjonalizmu w regionie.